Hayıt, Lamiaceae familyasına mensup olan çok yıllık bir bitkidir. Orta Avrupa, Akdeniz ve Orta Asya’nın nemli bölgelerinde yetişen bitki Antik Çağlardan beri halk arasında kullanılmaktadır. Çalı formunda, hoş kokulu leylak rengi çiçekleri olan bitki genelde 1-3 metre arasında değişen boya sahiptir. Zirai üretimi yapılırken bahar ayında ekilir ve sonbaharda olgunlaşmış meyveleri toplanır.
Hayıt ağacı İngilizcede chaste tree (İffet ağacı) adıyla bilinir ve tarihte cinsel isteği azaltmak için kullanılmıştır. Homeros’un İlyada adlı eserinde ise hayıt, şeytandan kaçınan bir iffet sembolü olarak aktarılmıştır. Günümüz araştırmaları hayıt ağacının hormonal düzenlemelerde kullanımını onaylamıştır ve tıbbi olarak menstrual problemler, doğurganlık sorunları ve bazı akne türleri için ekstre ve tentür şeklinde kullanılmaktadır.
Drog Olarak Kullanılan Kısımları: Fructus agni casti (Meyveleri)
Hayıt Dahili Kullanım Faydaları
Hayıt bitkisinin en önemli özelliği hipofiz ve hipotalamusta salgılanan hormonları düzenlemesidir.
- Prolaktin hormonun salınımını azaltır. Bu sebeple hiperprolaktemi ve mastalji (meme ağrısı) gibi durumlarda kullanılabilir.
- Hayıt kadınlarda amenore, dismenore gibi menstural bozuklukların yanı sıra migren, depresyon durumları hafifletmek için kullanılır.
- Kadınlarda infertilite tedavisinde, galaktagog olarak ve menopoz semptomlarını hafifletmede kullanılır. Erkeklerde ise meyveleri libidoyu bastırmada ve akne tedavisinde kullanılır.
- Geleneksel olarak düşükleri önlemek ve anne sütünü attırmak için kullanılır.
- İçerdiği penduletin ve apigenin gibi östrojenik bileşenler sebebiyle östrojen reseptörlerini bağlar ve vücuttaki toplam östrojen seviyesini arttırır.
- Bazı karşıt deney sonuçları olsa da genel olarak hayıt bitkisinin LH(Litüinleştirici Hormon) seviyesini düşürdüğü ve progesteron seviyesini arttırdığı deneylerde tespit edilmiştir. Bu sebeple progesteron düşüklüğü kaynaklı doğum bozukluklarında, menstürasyon bozukluklarında, polikistik over sendromu gibi durumlarda kullanılabilir.
- Hayıt menapozal semptomları hafifletmek için kullanılabilir. Almanya’da jinekologlara yapılan bir ankette yaklaşık yüzde seksen oranında hayıt bitkisinin menapozal semptomlara karşı efektif veya bazen efektif olduğu sonucu ortaya çıkmıştır.
- Hayıt ekstresi içeren bazı kremler aknelere karşı kullanılmaktadır.
- Hayıt bitkisinde bulunan kastisin molekülünün antikanser aktivitesi bulunduğu, kanserli hücre hattının fonksiyonlarını engellediği deney koşullarında bulunmuştur.
Uyarılar
- Çocuklarda ve 18 yaş altı kişilerde kullanılmamalıdır.
- Hamilelikte ve emzirme döneminde kullanılmamalıdır.
- Optimum tedavi edici etkiye ulaşmak için kullanıma 3 aydan uzun süre devam edilmelidir.
- Aktif bileşiklere karşı aşırı hassasiyet gelişebilir. Kullanım sırasında bazen kaşıntı ,şişme nefes darlığı ve yutma güçlüğü görülebilir.
- Kullanım sırasında şikayetler devam eder veya 3 aydan uzun süre kullanımında iyileşme görülmez ise ya da belirtiler kötüleşirse bir eczacıya veya hekime başvurulmalıdır.
- Prolaktin hormonunu baskıladığı için hipofiz bezinin prolaktin salgılayan tümörlerinin teşhisini maskeleyebilir ve memelerden süt gelmesini önleyebilir.
- Kullanımı sonrasında en çok görülen yan etkiler arasında gastrointestinal rahatsızlıklar (esas olarak mide bulantısı), cilt problemleri, baş ağrısı, yorgunluk bulunmaktadır.
- Hayıt meyvelerinin hipofiz-hipotalimik eksen üzerinde etkili olduğu düşünülmektedir, Bu nedenle hipofiz bozukluğuna sahip hastaların meyveleri içeren ürünü kullanmadan önce bir hekime başvurması gerekir.
- Östrojene duyarlı kanser hastalarının hayıt meyvesini kullanmadan önce hekime başvurmaları gereklidir.
İlaç Etkileşimleri
- Doğum kontrol ilaçlarının etkisini engelleyebilir.
- Dopaminerjik etkisi nedeniyle dopamin reseptörlerine bağlanan ilaçlarının etkisini azaltır.
- Benzer etkilere sahip olduğu için opiodlerle birlikte kullanımı toksik etkilere neden olabilir.
- Meyvesinde östrojenik bileşikler bulunduğu için östrojen veya agonistlerile beraber kullanılmamalıdır.
- Progesteron içeren ilaçlarla birlikte ve hormon düzenleme tedavisi sırasında kullanılmamalıdır.
Bilgini Test Et
Yanlış kısa kod girildi
Kaynakça
- Demirsezer Ö. Ersöz T. Saraçoğlu İ. Şener B. Köroğlu A. Yalçın F. (2022) A’dan Z’ ye Tıbbi Bitkiler (7th ed.). ss.
- Chevallier, A. (2016). Encyclopedia of herbal medicine (3rd ed.). DK Publishing. ss.151
- Braun L., Cohnen M., Herbs&Natural Supplements: An Evidence-Based Guide, 4th Edition, Volume 2, Mosby Elsevier, 2015. ss.159-166
- Edwards, S., Rocha, I., Williamson, E., Heinrich, M. (2015). Phytopharmacy. United Kingdom: Wiley-Blackwell.
