Güzellikten Gelen Ölüm: Atropa belladonna L.(Güzelavrat Otu)

Güzelavrat otu, Solanaceae familyasına mensup büyük yaprakları ve siyah meyveleri olan yaklaşık 1.5 metreye kadar büyüyebilen çok yıllık bir bitkidir .Kökeni Avrupa’nın ılıman kısımları, Batı Asya ve Kuzey Afrika’ya dayanan bu bitki günümüzde dünyanın farklı yerlerinde de yetiştirilebilmektedir. Yaprakları yazın, kökleri sonbaharda toplanır. Tarih boyunca kozmetik, anestezi ve zehir gibi çeşitli amaçlarla kullanılmıştır.

Carl Linnaeus bitkiler üzerinde adlandırma yaparken bitkinin zehir özelliğinden dolayı cinsi için Atropa (Atropos Yunan mitolojisinde 3 tane olan kader tanrıçaları arasında eceli kontrol eden tanrıçadır.) adını, tamamlayıcı ad içinse Rönesans dönemindeki kadınların bitkilerinin meyvelerini kozmetik alanında gözlerini daha belirgin görünmesini sağlamak amacıyla kullanılmasına yardımcı olarak belladonna ( İtalyancada güzel kadın) anlamı.) adını seçmiştir. Antik Çağ’da Mısır kraliçesi Kleopatra’nın atropin içeren bitkilerden elde ettiği özleri yine bu özelliği için kullandığı kaynaklara geçmiştir. Günümüzde atropin maddesinin uzun süreli kullanım etkisinden kaynaklanan sorunlardan dolayı kozmetik ürünlerinde kullanılmamaktadır. Anestezik madde olarak kullanılması afyonla birlikte modern anesteziklerin ortaya çıkışına kadar sürmüştür. Ayrıca atropinin toksik özelliği onun savaşlarında, suikastlarda ve toksik özelliğinin halüsinasyonlara sebep vermesiyle de birçok dini ritüelde uyuşturucu olarak kullanılmıştır. Günümüzde de Güzelavrat otunun uyuşturucu olarak keyfi kullanımı görülebilmektedir.

İçindekiler

Drog olarak kullanılan kısmı: Yaprakları (Folium Belladonnae) ve Kökü (Radix Belladonnae)

Atropa belladonna L. Bileşenleri: Hiyosiyamin, Skopolamin ve çoğunlukla Atropin

Güzelavrat Otunun Farmakolojik Etkileri ve Toksisitesi

İnsan vücudunda merkezi ve periferik sinir sistemlerini etkileyebilen antikolinerjik etkisi vardır. Fazla miktarda maruz kalındığında, alınan doza, yaşa ve cinsiyete göre farklı semptomlarla antikolinerjik toksik sendrom ortaya çıkar. Antikolinerjik toksik sendrom vakalarında bildirilen en yaygın semptomlar; taşikardi, nöbetler, ağız kuruluğu, genişlemiş gözbebekleri (midriyazis), halüsinasyonlar ve kafa karışıklığı (konfüzyon)dır.
Atropa belladonna L., eski çağlardan beri profesyonel zehirleyiciler, büyücüler ve cadılar tarafından yaygın olarak kullanılmıştır. Olgun meyveler ve yeşil yapraklar en yüksek atropin konsantrasyonuna sahipken, olgun meyvenin 2 mg atropin içerdiği iddia edilmektedir. Martindale’e göre, ölümcül atropin dozu sırasıyla çocuklar ve yetişkinler için 10 mg (5 meyveye eşdeğer) ve 100 mg (50 meyveye eşdeğer) veya daha azdır. Atropin kaynaklı psikoz, Tropan alkaloidlerin kan beyin bariyerini hızla geçme ve fonksiyonlarını etkileme yeteneği ile açıklanmaktadır. Atropin, beyindeki psikoza neden olan M1 reseptörlerini bloke edebilir. Semptomlar genellikle yuttuktan sonraki bir saat içinde başlar ve ölüm altı klinik semptomlar 2 gün devam edebilir.
Atropin büyük bir terapötik değere sahiptir ve yaygın olarak organofosfat zehirlenmesi durumlarında panzehir olarak kullanılır. Organofosfatlar, esas olarak savaş gazları olarak kullanılan uzun etkili asetilkolin esteraz inhibitörlerinden biridir. Zehirlenme semptomları, akut kolinerjik krize neden olan sinir kavşağında asetilkolin birikiminin bir sonucu olarak ortaya çıkar. Atropin, merkezi ve periferik antikolinerjik etkileri nedeniyle organofosfat zehirlenmesinin merkezi ve periferik semptomlarını tersine çevirir.
Atropin seçici olmayan bir antikolinerjik ajandır. Bu yüzden hafif-orta dereceli miyopiyi kontrol etmek için lokal olarak uygulanabilir. Atropin, oküler eksenel uzamayı sağlar bu sayede miyopinin ilerlemesini yavaşlatabilir.
Düz kas spazmlarını yöneten skopolamin, Buscopan formülasyonunda Hiyosin-n-bütil bromür olarak aktif bir bileşendir. Bağırsak spazmları, gastrointestinal sistemdeki düz kasların kolinerjik uyarılmasından kaynaklanır, bu da peristaltizmini ve salgılarını arttırır. Skopolamin, M1 reseptörlerini bloke ederek bağırsak ve mide kramplarının ağrısını hafifletebilir, bu nedenle bağırsak kasları üzerindeki kolinerjik etkileri bloke edebilir. Ek olarak, skopolamin doğumda servikal antispazmodik ajan olarak kullanılır, bu sayede uterusun düz kaslarının antikolinerjik etkileri nedeniyle doğumda ilk aşamanın süresini kısaltarak etki gösterir.
Skopolamin, antimuskarinik etkisiyle düz kasların hareketliliğini ve salgılarını da bloke eder. Bu sayede kusma ve mide bulantısını kontrol etmek için kullanılabilir.
Skopolamin, M1 reseptörlerini bloke ettiğinden doz aşımında toksik etkileri ortaya çıkabilir. Genel olarak günlük 60 mg ve üstü toksik doz olarak kabul edilir. Zehirlenme semptomları mantıksal bellekte, görsel reprodüksiyonda, rakamlarda, ilişkisel öğrenmede ortaya çıkar. Skopolamin zehirlenmesi belleğe kalıcı hasarlar verebilir.
Genel olarak güzelavrat otu zehirlenmelerinde ortaya çıkan tablolar merkezi sinir sistemi ve periferik sinir sistemi olmak üzere iki kısımda incelenir. Merkezi Sinir Sistemi ile sunulan semptomlar şunları içerir: kısa süreli hafıza kaybı, ataksi, halüsinasyonlar, ajite deliryum, yönelim bozukluğu, nöbetler, konfüzyon, psikoz, solunum yetmezliğine yol açan koma.
Periferik Sinir Sisteminde oluşan semptomlar: kuru mukoza zarları, hiperrefleksi, sikloplejili midriyazis, azalmış bağırsak sesleri veya ileus, kızarık cilt, hipertansiyon veya hipotansiyon, taşikardi ve idrar retansiyonu.
Çocuklarda ise en çok uyuşukluk, anlamsız konuşma, taşikardi ve koma görülmektedir.

Geleneksel ve Modern Tıpta Kullanımı

Özellikle mide ve bağırsakları rahatlatmak, bağırsak kolik ve ağrısını hafifletmek için kullanımı vardır. Mide asidi üretimini azaltarak peptik ülserlere yardımcı olur ve idrar tübüllerinin spazmlarını rahatlatır.
Parkinson hastalığının semptomlarını iyileştirmek, titreme ve rijiditeyi azaltmak, konuşma ve hareketliliği iyileştirmek için kullanılabilir.
Kas gevşetici özellikleri sayesinde, özellikle sindirim veya bronşiyal sekresyonların minimumda tutulması gerektiğinde, geleneksel tıpta anestezik olarak kullanılırdı.
Günümüzde ise pupilleri büyütmesi amacıyla göz muaynelerinde kullanılır.
Ayrıca atropin kalp krizlerinde hız ve ritim kontrolü sağlayan ilaçlar kategorisindedir.

Sanatta ve Tarihte Güzelavrat Otu

Atropin, Skopolamin ve Hiyosiyamin gibi son derece toksik bileşikler içerdiğinden dolayı pek çok zehirli bitkide de olduğu gibi güzelavrat otunun kullanımının hem iyi (şifalı) hem de kötü (silah ve zehir) birçok nedeni vardır.

Romalılar belladonnayı düşmanlarının yiyecek rezervlerini kirletmek için biyolojik bir silah olarak kullanmışlardır. Güzelavrat otunun bu şekilde kullanımı Shakespeare’in Macbeth adlı oyununda da işlenmiştir.
Oyunda İskoç ordusu, Danimarkalıların, içki stoklarını belladonna ile kirleterek askerleri derin koma uykusuna sokarak onları talihsiz şekilde öldürerek yener.

Sadece savaşta düşman ordularını zehirlemek için değil ayrıca Roma devletinde birçok suikast güzelavrat otu içeren zehirler ile yapılmıştır. Roma imparatorları Augustus ve Claudius’un eşleri onları atropinle zehirlediği tarihçiler tarafından düşünülmektedir.

Güzelavrat otu, Rönesans döneminde kadınlar tarafından daha güzel göründüğü düşüncesiyle gözleri büyütmek için kullanılmış, bu dönemde çoğu kozmetik ürünün içeriğine girmiş ancak ilerleyen zamanlarda toksik etkileri fark edilince bu tarz ürünler kullanımdan kaldırılmıştır. Louvre Müzesi’nde Rönesans ressamı Titian’ın “Aynalı Kadın” adlı resimde güzelliğini arttırmak için gözbebeklerini genişletmek amacıyla atropin damlaları kullanmış olabilecek genç ve güzel bir Venedikli kadını resmetmiştir.

Güçlü bir anestezik madde olması ameliyatlar dışında belli bir dönem doğumlarda kullanımına yol açmıştır. Güzelavrat otu Skopolamini Morfin ile karıştırılarak (Alacakaranlık Uykusu olarak adlandırılır) Viktorya döneminden kadınların 1960’lara kadar pahalı bir doğum ağrısı yönetimi seçeneği olarak kullanılmıştır.

İkinci Dünya Savaşı sırasında içeriğinde bulunan atropin nedeniyle Atropa belladonna L., Almanların ölümcül, kokusuz sinir gazının felç edici etkilerine karşı panzehir olarak da kullanılmıştır.

Titian’ın “Aynalı Kadın” adlı resmi ve Alacakaranlık Uykusunu tasvir eden bir resim

Bilgini Test Et

Kaynaklar

Goddesses, elixirs and witches : plants and sexuality throughout human history by John M. Riddle. New York : Palgrave Macmillan, 2010.
Dioscorides “De materia medica” : being an herbal with many other medicinal materials, written in Greek in the first century of the common era : a new indexed version in modern English by T.A. Osbaldeston and R.P.A. Wood. Johannesburg : Ibidis Press, 2000.
Plants and the Human Brain by David O. Kennedy. New York : Oxford University Press, 2014.
Owais, F., Anwar, S., Muhammad, S., Ishtiaque, S., & Mohiuddin, O. (2014). Analgesic, Anti-inflammatory and neuropharmacological effects of Atropa belladonna. Pakistan Journal of Pharmaceutical Sciences, 27(6).
Al-Ashaal, H. A., Aboutabl, M. E., Maklad, Y. A., & Ahmed, A. (2013). Tropane alkaloids of Atropa belladonna L.: in vitro: production and pharmacological profile. Egyptian Pharmaceutical Journal, 12(2), 130-135.
Rajput, H. (2013). Effects of Atropa belladonna as an anti-cholinergic. Nat Prod Chem Res, 1(1), 1000104.
Almubayedh, H., Albannay, R., Alelq, K., Ahmad, R., Ahmad, N., & Naqvi, A. A. (2018). Clinical uses and toxicity of Atropa belladonna; an evidence based comprehensive retrospective review. Biosci Biotech Res Comm, 11, 41-48.
Chevallier, A. (2016). Encyclopedia of herbal medicine (3rd ed.). DK Publishing. ss.69
Economic Botany, 74(2), 2020, pp. 140–158 2020, by The New York Botanical Garden Press, Bronx, NY 10458-5126 U.S.A.
1.Görsel Kaynağı
2.Görsel Kaynağı